ประเภทของช้าง มีอะไรบ้าง ? ชวนรู้จักช้าง และวันช้างไทย !

สถานการณ์ด้านสิ่งแวดล้อมในปัจจุบัน เรียกได้ว่ามีการเปลี่ยนแปลงอย่างมหาศาล ทั้งในเรื่องของอุณหภูมิของโลกที่แปรปรวน การเกิดภัยธรรมชาติต่างๆ รวมถึงสถานการณ์เสี่ยงในการสูญพันธ์ุของสัตว์บางชนิดด้วยเช่นกัน ซึ่งหนึ่งในนั้นก็คือ ช้าง สัตว์ใหญ่ที่คนไทยรู้จักและคุ้นเคยกันดี ทั้งยังนับว่าเป็นสัตว์คู่บ้านคู่เมืองอีกด้วย แต่ปัจจุบันช้างทั่วโลกมีจำนวนลดลงน้อยลงเรื่อยๆ ทั้งผลกระทบทางด้านสิ่งแวดล้อมและการถูกคุกคามโดยมนุษย์ ซึ่งในเดือนมีนาคมนี้ มีวันสำคัญที่เกี่ยวกับช้าง ซึ่งก็คือ “วันช้างไทย” เราจึงอยากชวนทุกคนไปรู้จักกับสัตว์ตัวใหญ่ชนิดนี้ให้มากขึ้น ความสำคัญของช้างคืออะไร ทำไมจึงต้องควรอนุรักษ์ไว้ ประเภทของช้าง มีกี่ประเภท แล้วเราจะมีวิธีช่วยกันดูแลและอนุรักษ์ช้างได้อย่างไรบ้าง ไปอ่านกันเลยค่ะ

ประเภทของช้าง มีอะไรบ้าง มารู้จักให้มากขึ้นกัน

ช้างขึ้นชื่อว่าเป็นสัตว์บกที่มีขนาดใหญ่ที่สุดในโลก มีวิวัฒนาการมายาวนานนับล้านปี  

ช้าง เป็นสัตว์ใหญ่ที่คนไทยเราคุ้นเคยกันมานาน เรียกได้ว่าเป็นสัตว์คู่บ้านคู่เมืองก็ว่าได้ เพราะในสมัยก่อนนั้น มีการใช้ช้างเพื่อช่วยงาน อย่างการแบกหามหรือลากของหนัก ทั้งยังเป็นสัตว์คู่กายของจักรพรรดิ์หรือกษัตรย์ เป็นเครื่องบรรณาการ เป็นพาหนะเพื่อใช้สำหรับการเดินทางไกล รวมถึงเป็นสัตว์สำคัญที่ใช้ในการออกศึกด้วย นอกจากนี้ ช้างยังกลายเป็นตัวแทนของโชคลาภ วาสนา และสิ่งที่เป็นมงคล มีการนำเอาช้างไปตั้งเป็นชื่อถนน ชื่อสะพาน เป็นองค์ประกอบของภาพเหรียญที่ระลึก ธนบัตร และตราประจำจังหวัดต่างๆ อีกด้วย

ทั้งนี้ เราสามารถแบ่งประเภทช้างแต่ละชนิดได้ตามตามถิ่นที่อยู่ ซึ่งในปัจจุบัน ทั่งโลกมีกลุ่มช้างที่ยังไม่สูญพันธ์ุอยู่ทั้งหมด 3 สปีชีส์ แยกตามพื้นที่การกระจายตัวของช้าง ได้แก่ ทวีปแอฟริกา 2 ชนิด และเอเชียอีก 1 ชนิด แบ่งออกเป็นดังนี้

1. ช้างแอฟริกันสะวันน่า หรือ African savanna Elephant

ช้างแฟริกันสะวันน่า เป็นช้างแอฟริกาที่มีขนาดใหญ่ ตัวผู้ความสูงขณะยืนประมาณ 3. 6 เมตร โดยวัดจากหัวไหล่ มีน้ำหนักประมาณ 5 พันกิโลกรัม ในขณะที่ตัวเมียมีความสูง 3 เมตร และมีน้ำหนักประมาณ 3,600 – 4,500 กิโลกรัม พบได้ในบริเวณทุ่งหญ้าสะวันน่า หรือในประเทศเคนย่า แซมเบียและนามิเบีย ประเภทของช้างชนิดนี้ มีอุปนิสัยดุร้ายกว่าช้างเอเชีย แต่โดยปกติแล้วจะไม่ทำร้ายมนุษย์ก่อน ยกเว้นในกรณีที่ได้รับบาดเจ็บ ทั้งนี้ ช้างแอฟริกาเป็นสัตว์ที่มีความสำคัญต่อระบบนิเวศเป็นอย่างมาก ในช่วงฤดูแล้ง ช้างแอฟริกาจะขุดหน้าดินของแม่น้ำเพื่อหาน้ำกิน ซึ่งทำให้สัตว์หลายชนิดได้มาอาศัยอยู่ในแหล่งน้ำนี้ และมูลของช้างจะมีเมล็ดพืชอยู่จำนวนมาก ทำให้ช่วยกระจายพันธ์ุพืชได้

[affegg id=4476]

2. ช้างป่าแอฟริกัน หรือ African forest Elephant

ประเภทของช้างป่าแอฟริกัน เป็นช้างป่าที่มีขนาดเล็ก ตัวเมียมีน้ำหนักประมาณ 2 พันกิโลกรัม มีความสูงประมาณ 3 เมตร ในขณะที่ตัวผู้จะมีขนาดใหญ่กว่าเล็กน้อย มักพบในตามป่าทึบสลับทุ่งหญ้าบริเวณตอนกลางและทางตะวันตกของทวีปแอฟริกา หรือในประเทศกาบอนและคองโก อุปนิสัยของช้างชนิดนี้ ค่อนข้างมีความขี้อาย จึงมักพบเห็นได้ไม่บ่อยนัก

3. ช้างเอเชีย หรือ Asian Elephant

ประเภทของช้างชนิดนี้ เป็นช้างที่อาศัยอยู่ในทวีปเอเชีย ซึ่งมีอยู่หลายถิ่นฐานด้วยกัน ช้างเอเชียเรียกได้ว่าเป็นสัตว์สังคม เนื่องจากอยู่ด้วยกันเป็นโขลง แต่ละโขลงจะมีสมาชิกประมาณ 6 – 7 ตัว ส่วนใหญ่จะออกหากินในเวลากลางคืน โดยจ่าฝูงจะเป็นผู้นำฝูงในการออกหากิน หาแหล่งน้ำหรือนำฝูงหนีศัตรู เป็นต้น สามารถแบ่งเป็นชนิดย่อยหรือสปีชีส์ย่อยได้อีก 4 ชนิด ดังนี้

• ช้างอินเดีย หรือ Indian Elephant (อีกชื่อคือ ช้างเอเชียแผ่นดินใหญ่ หรือ Mainland Elephant) ประเภทของช้างชนิดนี้ พบได้ในทวีปเอเชียตั้งแต่ประเทศอินเดีย เนปาล ภูฏาน จีน พม่า ลาว เวียดนาม ไทย และมาเลเซีย ซึ่งเป็นสปีชีส์ย่อยที่มีการกระจายถิ่นฐานมากที่สุดเมื่อเทียบกับสปีชีส์ย่อยอื่นๆ 
• ช้างศรีลังกา หรือ Sri Lankan Elephant ประเภทของช้างชนิดนี้ พบได้ในศรีลังกาเท่านั้น เป็นช้างเอเชียที่มีขนาดใหญ่ที่สุด และมีสีผิวที่คล้ำที่สุด
• ช้างสุมาตรา หรือ Sumatran Elephant พบได้ในเฉพาะเกาะสุมาตราของประเทศอินโดนีเซีย อย่างไรก็ตาม ช้างสุมาตราเป็นช้างที่เสี่ยงต่อการสูญพันธ์ุมากที่สุด 
• ช้างบอร์เนียว หรือ Borneo Elephant ประเภทของช้างชนิดนี้ เรียกอีกชื่อว่า ช้างแคระบอร์เนียว เป็นช้างที่มีขนาดเล็กที่สุดในสัตว์ตระกูลช้างที่ยังไม่สูญพันธ์ุ โดยช้างบอร์เนียวมีการกระจายตัวอยู่ตามป่าบนเกาะบอร์เนียวของประเทศมาเลเซีย อินโดนีเซีย และบรูไน

ประเภทของช้างแอฟริกันและช้างเอเชียมีความแตกต่างกันคือ ช้างแอฟริกันจะมีขนาดใหญ่กว่าประมาณ 1 เมตร และมีใบหูที่มีขนาดใหญ่กว่า หน้าผากของช้างแอฟริกันจะมีโหนกอยู่ 1 โหนก ในขณะที่ช้างเอเชียจะมี 2 โหนก รวมถึงความแตกต่างของงา โดยช้างแอฟริกันจะมีเขี้ยวคู่หน้า หรือ งา ที่ยื่นออกมาทั้งเพศผู้และเพศเมีย ในขณะที่ช้างเอเชียจะพบในเพศผู้เท่านั้น สำหรับสถานการณ์การสูญพันธ์ุนั้น พบว่าทั้งช้างแอฟริกันและช้างเอเชียเสี่ยงที่จะสูญพันธ์ุทั้งหมด จึงจำเป็นที่จะต้องทำการอนุรักษ์ไว้ เพื่อไม่ให้เสี่ยงต่อการสูญพันธ์ุไป

ความสำคัญของช้างกับสิ่งแวดล้อม

ในตอนนี้เราก็ได้ทราบแล้วว่า ประเภทของช้างมีกี่ประเภท แบ่งออกเป็นกี่ชนิดด้วยกัน รู้หรือไม่ว่า ช้างมีความสำคัญกับการดูแลรักษาสิ่งแวดล้อมเป็นอย่างมาก ทั้งยังสามารถสร้างประโยชน์ให่แก่สัตว์ป่าต่างๆ มากมาย ด้วยความที่ช้างมีขนาดใหญ่ จึงช่วยเปิดเส้นทางให้สัตว์ชนิดอื่นๆ ในป่า และยังสร้างแหล่งน้ำโดยการใช้งาขุดเจาะพื้นดินเพื่อให้สัตว์ชนิดอื่นๆ มีแหล่งน้ำใช้ มีส่วนช่วยในการกระจายเมล็ดพันธ์ุพืชไปยังส่วนต่างๆ ของผืนป่าผ่านการขับถ่าย และยังส่งผลต่อจำนวนสายพันธ์ุต้นไม้ในป่าไปจนถึงระดับคาร์บอนในป่าด้วย โดยช้างจะคอยกินต้นไม้หรือพืชพันธ์ุที่โตไว เพื่อให้พันธ์ุไม้ที่โตช้าได้มีโอกาสเติบโตขึ้นมา ทั้งนี้ ต้นไม้ที่โตช้ามีคุณสมบัติแยกคาร์บอนออกจากชั้นบรรยากาศได้ดีกว่าสายพันธ์ุที่โตไว ทำให้ช้างมีความเกี่ยวโยงกับระดับคาร์บอนในชั้นบรรยากาศด้วยนั่นเอง

[affegg id=4477]

ชวนรู้จัก วันช้างไทย เพื่อให้ตระหนักถึงความสำคัญของช้างมากขึ้น

นอกจากจะมีการกำหนดวันสิ่งแวดล้อมขึ้น เพื่อให้ประชาชนได้ตระหนักถึงความสำคัญของธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมแล้ว ในวันที่ 13 มีนาคม ของทุกปี ยังถูกกำหนดให้เป็นวันช้างไทย สืบเนื่องจากช้างมีบทบาทสำคัญในการสร้างชาติไทยตามประวัติการทำยุทธหัตถี เป็นสัตว์ที่เกี่ยวข้องกับสถาบันพระมหากษัตริย์และประชาชนคนไทย จึงมีประกาศในพระราชกิจจานุเบกษา กำหนดให้วันที่ 13 มีนาคม เป็นวันช้างไทย ตามประวัติศาสตร์แล้ว วันที่ 13 มีนาคมเป็นวันที่ตรงกับการทำยุทธหัตถีของสมเด็จพระนเรศวรมหาราชกับพระมหาอุปราชา จึงได้กำหนดให้เป็นวันสำคัญของช้างไทย เพื่อให้ประชาชนคนไทยเห็นถึงความสำคัญของช้าง รักและหวงแหนช้าง ให้ความสนใจต่อการช่วยเหลือและอนุรักษ์ช้างมากขึ้น และยังเป็นการยกย่องให้เกียรติช้างว่าเป็นสัตว์ที่มีความสำคัญต่อคนไทยตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบันอีกด้วย

สำหรับกิจกรรมในวันช้างไทย ก็จะมีการจัดกิจกรรมและเผยแพร่ข้อมูลเกี่ยวกับช้างไทย เพื่อให้ประชาชนได้ตระหนักถึงความเป็นอยู่และความสำคัญของช้าง มีการจัดสัมมนาในหัวข้อต่างๆ เพื่อให้เยาวชนยุคใหม่ตระหนักถึงความสำคัญของช้างและช่วยเหลือช้าง ร่วมกันอนุรักษ์ช้างไทยไม่ให้สูญพันธ์ุ ซึ่งเราสามารถมีส่วนร่วมในการอนุรักษ์ช้างผ่านการสนับสนุนเงินทุนให้กับองค์กรที่ให้การอนุรักษ์และศึกษาช้างต่างๆ รวมถึงการสนับสนุนอุปกรณ์ลาดตระเวนให้เจ้าหน้าที่พิทักษ์ป่า หรือเป็นอาสาสมัครในกิจกรรมอื่นๆ เช่น การซ่อมแซมดินโป่งหรือสร้างแนวกันไฟในป่า เป็นต้น

คำแนะนำ เมื่อเจอช้าง ควรปฏิบัติตัวอย่างไร ให้ปลอดภัยทั้งคนทั้งช้าง

เราอาจจะเคยเห็นข่าวเมื่อมีนักท่องเที่ยวขับรถเที่ยวในสถานที่ธรรมชาติอย่างอุทยานแห่งชาติเขาใหญ่ ซึ่งเป็นสถานที่ที่สามารถพบเห็นช้างป่าได้อย่างใกล้ชิด โดยเฉพาะริมถนนหรือบนถนนก็ด้วย เนื่องจากได้ทำการสร้างถนนทับเส้นทางหากินของช้างป่า ทำให้พบเห็นช้างได้บ่อยในบริเวณนั้น แล้วถ้าเราพบช้างป่า จะต้องทำอย่างไร มีคำแนะนำให้ดังนี้ค่ะ

• ให้สังเกตอารมณ์ของช้างก่อนเป็นอันดับแรก ถ้าช้างอารมณ์ดี หูจะสะบัดไปมา หางจะแกว่ง และใช้งวงสะบัดไปมา หรือเกี่ยวดึงต้นไม้กินโดยไม่สนใจ ปกติแล้วช้างจะวิ่งไล่ผู้รบกวนเป็นระยะทางสั้นๆ เพียง 2 – 3 ครั้ง หากวิ่งตามผู้รบกวนไม่ทันก็จะเลิกวิ่งไล่ไป ทั้งนี้ ช้างอารมณ์ดีจะไม่ทำร้ายผู้คน ถึงแม้จะเข้ามาใกล้ก็ตาม แต่ถ้าเป็นช้างที่อารมณ์ไม่ดี จะอยู่นิ่งจ้องมาทางเรา หูจะตั้งกาง ไม่สะบัดหาง งวงจะนิ่งแข็ง ถ้าหากช้างโกรธหรือมีท่าทีไม่ไว้ใจ เช่น ช้างแม่ลูกอ่อน อาจตรงเข้าทำร้ายผู้รบกวนได้ แม้จะอยู่ในระยะไกลก็ตาม 
• หากพบช้างป่าบนถนน ให้หยุดรถห่างจากช้างอย่างน้อย 30 เมตร และถ้าหากช้างเดินเข้าหา ให้เคลื่อนรถหนีด้วยการถอยหลังอย่างมีสติ รอจนกว่าช้างจะหลบจากถนน จึงค่อยเคลื่อนรถผ่านไป
• อย่าใช้แตรรถ หรือส่งเสียงดังรบกวนช้าง เพราะอาจทำให้ช้างโกรธ และตรงเข้าหาเราได้
• ห้ามใช้แฟลชถ่ายรูป เพราะจะทำให้ช้างตกใจ ตรงเข้ามาทำร้ายได้ ทั้งยังทำให้ช้างสนใจ เดินเข้ามาหาเราได้ด้วย
• ให้ติดเครื่องยนต์ไว้เสมอ เพื่อให้สามารถเคลื่อนรถหนีได้ทันท่วงที 
• หากพบช้างในเวลากลางคืน ให้เปิดไฟรถไว้เสมอ เมื่อให้สามารถสังเกตอาการของช้างและระยะห่างระหว่างรถกับช้างได้ ห้ามเปิดไฟกะพริบ เพราะแสงอาจเข้าตาช้าง และดึงดูดความสนใจได้
• เมื่ออยู่ในวงล้อมของช้าง ควรตั้งสติ ไม่ตกใจ หากเป็นในเวลากลางคืนให้ใช้ไฟต่ำ และอย่าเปิดไฟกะพริบ แล้วเคลื่อนรถไปในทางที่มีช้างอยู่น้อย แม้บางครั้งจำเป็นต้องเข้าใกล้หรือเบียดโขลงช้างก็ตาม อย่าดับเครื่องยนต์และปิดไฟรถเป็นอันขาด และไม่ควรเร่งคันเร่งโดยแรงเพราะอาจทำให้ช้างตกใจ ค่อยๆ เคลื่อนรถให้เสียงเครื่องยนต์เบามากที่สุด 
• ไม่ควรจอดรถดูช้าง หรือจอดรถแล้วลงไปดูช้างในระยะใกล้ เพราะอาจเกิดอันตรายร้ายแรงได้

[affegg id=4478]

Inspire Now ! : แม้ว่าช้างจะมีความสำคัญต่อธรรมชาติและระบบนิเวศเป็นอย่างมาก แต่ปัจจุบันสถานการณ์ช้างทั่วโลกอยู่ในความเสี่ยงที่ใกล้จะสูญพันธ์ุ เนื่องจากที่อยู่อาศัยของช้างซึ่งก็คือผืนป่าถูกบุกรุกโดยมนุษย์ ทั้งการตัดไม้ทำลายป่า การถางป่าเพื่อทำเป็นพื้นที่เพาะปลูก เพื่อการทำทำปศุสัตว์ หรือเพื่อปลูกพืชที่เป็นอาหารสัตว์และส่งต่อในระบบอุตสาหกรรม ฯลฯ เป็นเหตุทำให้จำนวนของช้างทั่วโลกลดน้อยลง ซึ่งการแก้ไขปัญหาช้างใกล้สูญพันธ์ุนั้น ต้องเริ่มตั้งแต่การฟื้นฟูผืนป่า ไม่บุกรุกป่า และไม่ทำลายป่าที่เป็นที่อยู่อาศัยของช้าง รวมถึงการไม่วางกับดักทำร้ายช้างด้วย ก็จะทำให้สามารถอนุรักษ์ช้างต่อไปได้ ทั้งนี้ การกำหนดวันสำคัญต่างๆ อย่างวันช้างไทย ก็จะช่วยให้ผู้คนหันมาตระหนักถึงความสำคัญของช้างได้มากขึ้น และร่วมกันอนุรักษ์ช้าง ป่า รักษ์โลก รักสิ่งแวดล้อม ให้คงอยู่ได้ต่อไป

DIY INSPIRE NOW ทำให้ฉันอยากเป็นคนที่ดีกว่าเดิมใช่ไหม ?  ช้างเป็นสัตว์ใหญ่ที่มีความสำคัญต่อสิ่งแวดล้อมและระบบนิเวศอย่างมาก และปัจจุบันกำลังเสี่ยงที่จะสูญพันธ์ุ มาช่วยกันอนุรักษ์ช้าง และไม่ทำร้ายช้างกันนะคะ ♡

อ้างอิงข้อมูลบางส่วนจาก : humanelephantvoices.org, globalelephants.org, zoothailand.org, worldwildlife.org

Featured Image Credit : vecteezy.com/svoboda.photos